De schuld van de media

Objectieve berichtgeving geldt nog altijd als een groot goed in de journalistiek. Als mensen vinden dat een journalist zijn werk niet goed heeft gedaan, wordt er al gauw beweerd dat de journalist niet objectief te werk is gegaan. Of er wordt geklaagd dat er geen hoor- en wederhoor is gepleegd. Daarnaast klinkt steeds vaker de klacht dat de media veel te negatief zijn in hun berichtgeving. Op internetfora en in de ingezonden brievenpagina’s in de kranten lees je vaak kritiek van dergelijke strekking: “De linkse media zijn zoals altijd weer partijdig. Schande!” “Is dit nou objectieve journalistiek? Schande!” “Er is geen hoor- en wederhoor gedaan. Schande!” “Stelletje azijnpissers. Schande!”

Zelf vind ik ook dat een journalist onbevooroordeeld en niet vooringenomen aan elk verhaal zou moeten beginnen. Een goede journalist gaat op zoek naar de feiten en laat die voor zich spreken. De vraag is of dat mogelijk is, want iedereen heeft zijn eigen manier waarop hij naar de wereld kijkt. Voor journalisten is dat niet anders. Er zijn allerlei zaken die hun blik beïnvloeden. De journalist is bijvoorbeeld een man. Of een vrouw.

Naast sekse zijn afkomst, opvoeding, opleiding, politieke voorkeur maar enkele van de factoren die van invloed kunnen zijn. Ook ambitie en karakter spelen een rol van betekenis. Journalisten die willen scoren, deinzen er niet voor terug om de feiten wat aan te dikken of andere feiten die hun verhaal nuanceren buiten beeld te houden. De journalistieke werkelijkheid laat zich gemakkelijk manipuleren. Journalisten trouwens ook.

Tijdens dit WK is goed te zien dat er een verschil is in de manier waarop de binnenlandse en de buitenlandse kranten over Zuid-Afrika schrijven. Waar de binnenlandse kranten zich vooral richten op euforische gevoelens van nationalisme en de betekenis die dit WK voor de toekomst van Zuid-Afrika kan hebben, berichten de buitenlandse media vooral over de tekortkomingen van het land, zoals de hoge misdaadcijfers en de zaken die er misgaan. Tenminste, dat meen ik te kunnen afleiden als ik de binnenlandse en de buitenlandse kranten naast elkaar leg.

Over de rol van de buitenlandse pers is men in Zuid-Afrika niet erg gelukkig. “De grootste bedreiging voor het succes van dit WK komt van de buitenlandse media,” zei Laurine Platzky, die namens de Westkaap-provincie de coördinatie van het WK rekening neemt, in een interview met een Zuid-Afrikaanse krant.
Vanochtend herhaalde ze die woorden tijdens een persconferentie in het Mediacenter in de Waterfront in Kaapstad. Daar had ze vooral geen goed woord over voor de tendentieuze berichtgeving over Zuid-Afrika door de Duitse en Engelse media. “Ik begrijp de Engelse pers niet. Blijkbaar zijn er mensen elders op de wereld die beter weten hoe het er in ons land aan toegaat dan wij zelf,” zei ze hoofdschuddend.

De persconferentie was verder een aaneenschakeling van goede berichten over het WK. Het toerisme deed goede zaken. De supporters die naar Kaapstad waren gekomen hadden de stad een 9 gegeven als rapportcijfer gegeven. En steeds meer Zuid-Afrikanen die in het buitenland woonden, dachten erover om terug te keren naar hun geboorteland, zei een van de sprekers.
Daarna mochten de journalisten vragen stellen. Een journalist van de Cape Times wilde weten waar het bericht vandaan kwam dat steeds meer Zuid-Afrikanen die in het buitenland woonden weer terug wilden komen. “Zijn er cijfers beschikbaar die dat ondersteunen?”
De spreker die het voorbeeld had aangehaald, zei dat die er niet waren, maar dat hij op internet een website had gevonden, waarop Zuid-Afrikanen in den vreemde zich konden aanmelden en dat wel een paar honderd van hen dat al hadden gedaan. “Het was meer een anekdotisch voorbeeld,” zei hij.

Vervolgens merkte een blogster in de zaal op dat het onderzoek waarop het rapportcijfer 9 was gebaseerd wel erg mager was. Het toeristenbureau had op het vliegveld vijftig mensen ondervraagd. Dat was op hetzelfde tijdstip gebeurd. Het stond allemaal wel vermeld in het bericht dat de Cape Times met chocoladeletters op de voorpagina had gezet, maar de vraag bleef hoe serieus je dit onderzoek kon nemen. “Komt er nog echt serieus onderzoek,” vroeg de blogster. Laurine Platzky zei dat dit onderzoek meer voor de lol was bedoeld, en dat er in de toekomst heus nog wel een gedegen onderzoek zou volgen.

Ik vroeg me af of deze vragen en antwoorden ook in de Zuid-Afrikaanse kranten terecht zouden komen. Een jonge zwarte jouranalist die ik na afloop sprak mopperde dat hij van zijn baas niet al te kritisch mocht zijn. “Daar zit de krant nu echt niet op te wachten.”

Soms kun je als journalist maar beter niet al te volledig zijn. Ik moest denken aan een verhaal dat ik ooit samen met een collega had gemaakt voor het toenmalige blad waarvoor we schreven en waarmee we enorm hadden gescoord. Het verhaal werd die dag in zoal alle nieuwsrubrieken op de radio en televisie besproken en werd daardoor het gesprek van de dag. De cijfers in ons verhaal waren opmerkelijk, maar er waren evengoed cijfers te verzamelen die het verhaal weerspraken. “Ach,” zei de toenmalige chef van de economische redactie. “Laat die maar weg. Statistieken zijn ook maar een mening.”