Khayelitsha voor buitenstaanders

Khayelitsha is de vinexwijk onder de townships. Een half uurtje rijden van Kaapstad en nog relatief jong. Toen het in oudere townships als Guguletu en Crossroads te druk werd, begon men in Khayelitsha met de bouw van de eerste huizen. Dat was in 1983.
De eerste huizen behoorden tot het deel van Khayelitsha dat op de tekentafel was ontworpen. Deze zogeheten matchbox huizen waren niet groot en hadden slechts een slaapkamer. In 1985 kwamen de eerste bewoners hiernaartoe. Vijfentwintig jaar later telt Khayelitsha naar schatting 1,4 miljoen inwoners.

Na de huizen in de geplande formal sections, volgden er al gauw meer in de informal sections. Mensen die geen geld hadden voor een bakstenen huis, zetten her en der hutjes van golfplaat neer. De eindeloze rijen shags bepalen sindsdien voor een groot deel het aangezicht van Khayelitsha. Ze horen bij het beeld waar we aan denken als we het woord ‘township’ horen.
Door de jaren heen breidden ook de formal sections zich gestaag uit. Eind jaren tachtig kwamen de eerste bewoners uit de middenklasse. En met hen ook de betere huizen.
De formal sections zijn ingedeeld in wijken met de letters A t/m J, net zoals er ook in Amsterdam- Zuidoost wijken zijn die met een letter worden aangeduid.
De informal sections bevinden zich vooral in site B en site C. Voor een buitenstaander lijkt er geen touw aan vast te knopen, maar de postbode vindt hier feilloos zijn weg.

Er zijn slechts drie toegangswegen naar Khayelitsha. Een erfenis die nog stamt uit de tijd van de apartheid. Mochten er problemen zijn met de zwarte bevolking dan kon de stad eenvoudig worden afgesloten. Niemand kan er dan meer in of uit.

Khayelitsha is een zwarte township. Je hebt townships voor zwarten, zoals Langa, Gugguletu en Crossroads en je hebt townships voor kleurlingen zoals Manenberg , Athlone en Bonteheuvel. Dat onderscheid wordt in het hedendaagse Zuid-Afrika nog altijd gemaakt. Als zwarte ga je niet in een kleurlingenwijk wonen, als kleurling niet in een zwarte wijk. Daarover bestaat in Zuid-Afrika geen twijfel, zoiets doe je gewoon niet.
Het contrast met Kaapstad is groot. Een half uur rijden over de N2 en je ziet zwarten, kleurlingen en blanken op straat, hier in Khayelitsha kom je geen blanke tegen. Of het moet een hulpverlener zijn.

De blanke Zuid-Afrikaanse journalist Steven Otter woonde langere tijd in Khayelitsha. Hij schreef er een boek over. Waren zijn vrienden en collega’s verbaasd over zijn voornemen om in een zwarte township te gaan wonen, eenmaal in Khayelitsha viel Otter zelf van de ene verbazing in de andere. Telkens wanneer hij dacht dat hij zijn nieuwe zwarte vrienden begreep, werd hij uiteindelijk toch weer verrast. Er was een verschil in hoe hij tegen de wereld aankeek  en in de manier waarop zijn nieuwe omgeving dat deed. Als inwoner van het nieuwe Zuid-Afrika van na de apartheid wilde Otter alleen nog maar vooruit kijken, maar zijn verleden en dat van zijn nieuwe buren bleken niet zomaar uit te wissen. Toch is Khayelitsha bij lange na geen somber boek.

Acht dagen voor het begin WK wordt in sommige delen van Khayelitsha nog hard gewerkt aan de weg. Een direct gevolg van het WK, zegt Loyiso. Als inwoner van Khayelitsha is Loyiso zeer actief in de community. Loyiso woont in Mandela Park, een van de beter uitziende delen in de buurt. Trots laat hij de kinderopvang in de wijk zien die de gemeenschap zonder steun van de overheid, maar met privaat geld heeft gebouwd. Tweehonderd kinderen uit de buurt worden daar elke dag opgevangen. Op de muur van het gebouw staat een muurschildering van Che Guevara. Onze grote inspirator, verklaart Loyiso.

Vorige week deed de wereldbeker Khayelitsha aan. In het Oliver Tambo Centre konden inwoners van Khayelitsha met de trofee op de foto. Voor de mensen die daar op af waren gekomen was dat een bijzonder moment. De wereldbeker was het tastbare bewijs dat het WK echt in Zuid-Afrika gaat plaatsvinden. Eerder al opende eerder de FIFA een FIFA Hope Center met een bijbehorend voetbalveldje in Khayelitsha. Maar wat Loyiso betreft had de FIFA veel nadrukkelijker in de township aanwezig mogen zijn. “Het is veel te onduidelijk aangegeven. Niemand weet dat dit veldje hier ligt.”
Op het FIFA-trapveldje voetballen wat kinderen uit de buurt. Een van de assistent-beheerders van het Hope Center reageert teleurgesteld als hem gevraagd wordt wat er hier allemaal tijdens het WK gaat gebeuren. Er staat bij zijn weten niets gepland, zegt hij gelaten. Daarom gaan ze nu maar proberen om voor de openingswedstrijd zelf een beeldscherm te regelen. Een van zijn collega’s is daarmee druk bezig. De vraag is of de FIFA daar toestemming voor geeft. Anders moeten ze allemaal met de bus naar het officiële Fan Park in Kaapstad. En niet alle buurtbewoners hebben daarvoor het geld.
Navraag bij de organisatie in Kaapstad leert dat de FIFA ook in het Oliver Tambo Centre public viewings van de wedstrijden organiseert. Bewoners uit Khayelitsha kunnen daar gratis de wedstrijden komen bekijken. Bij het trapveldje weet niemand er nog van. Er is nog een week om het goede nieuws in Khayelitsha te vertellen. Gelukkig maar, in een township is dat tijd genoeg.